سونوگرافی یک نوع روش برای تشخیص بیماری در علم پزشکی است، در واقع میتوان گفت ابزاری با امواج صوتی برای گرفتن تصویر از برخی قسمت های داخلی بدن. انواع سونوگرافی از قبیل : معده، کبد، ماهیچه ها، قلب و غیره می باشد و همچنین سونوگرافی کاربردهای درمانی نیز دارد مثلا به جراحان برای نمونه برداری کمک می کند، این دستگاه با امواج صوتی با فرکانس بالا است و بر اساس امواج فراصوت برای بررسی بافت های زیر جلدی پایه ریزی شده است و سونوگرافی اغلب برای بررسی اعضای توپر و توخالی دارای مایع به کار می رود.
این نوع سونوگرافی بیشتر برای بررسی و معاینه از قلب و یا جنین مورد استفاده قرار میگیرد به این صورت که سونوگرافیست ژل مور استفاده سونوگرافی را روی پوست در قسمت مشخص شده قرارداده و مبدل را بر روی همان قسمت از بدن به حرکت در میآورد تا آن را مورد مشاهده و بررسی قراردهد.
سونوگرافی داخلی هنگامیکه پزشک نیاز به بررسی دقیق تری نسبت به غده ی پروستات، رحم و یا تخمدان بیمار داشته باشد تجویز کرده و در این صورت پروب دستگاه را داخل واژن زنان و یا داخل مقعد مردان کرده و مشاهده ی دقنگاه دقیق تری خواهد داشت.
همانظور که قبلا اشاره نموده ایم سونوگرافی اغلب جهت بررسی اعضا توپر و توخالی دارای مایع به کار می رود که پر کاربردترین آن تشخیص بیماری های کیسه صفرا است. هوا یا گاز داخل اعضاء تو خالی همچون معده با منعکس امواج صوتی مزاحم از انجام سونوگرافی جلوگیری می کند. در واقع در اکثر مواقع به دلیل هوا و یا گاز داخل اعضاء توخالی و انعکاس امواج صوتی موجود که باعث مزاحمت در سونوگرافی میشوند نمیتوان درون معده و روده را در موقعیت عادی مشاهده کرد اما در برخی از بیماری ها با انجام مانورهای خاص می توان تا جدار معده و روده ها را بررسی کرد.
همراه با سونوگرافی می توان ورم کیسه صفرا را به علت جمع شدن و غلیظ شدن صفرا به دلیل سنگ ها و تومورها تشخیص داد و نیز از این روش جهت بررسی کیست های عفونی همچون کیست های هیداتیک، کیست های مادرزادی، آبسه های عفونی و میکروبی کبد، تومورهای کبد و طحال همچنین استفاده می شود.
سونوگرافی در دوران بارداری بسیار حائز اهمیت است و اصولا خانم هایی که دوران بارداری نرمالی را دارند باید تا پایان این دوره چهادفعه سونوگرافی را انجام دهند.
چنانچه پزشک مشکلی در سونوگرافی ها تشخیص دهد و یا مثلا خانم باردار مبتلا به فشار خون یا دیابت یا بیماری های دیگر باشد یا احتمال کوچک بودن جنین داده شود و یا بارداری چندقلو باشد، قطعا تعداد دفعات سونوگرافی ها بیشتر میکند ؛ که اصولا احتمال تکرار سونوگرافی در موارد ذکر شده، اکثراً در اواخر بارداری و نزدیک به پایان بارداری (بین ۲۸ تا ۳۶ هفتگی) به فاصله ۲ تا ۳ هفته می باشد.
این نوع سونو گرافی اندوسکوپ وسیله ای است برای یررسی فضای داخلی و درون بدن است و برای مشاهده بهتر یک لامپ انتهای آن قراردارد که از طریق دهان داخل معده ، مری، غدد لنفاوی میشوند و از آن جایی که کمی دردناک است به بیماران قرص های ضد درد و یا آرام بخش داده میشود .
در این نوع سونوگرافی اصولا همه ی اجزا و بخشهای دستگاه ادراری که شامل هر دو کلیه، دو میزنای ، مثانه و پیشابراه است قابل بررسی و مشاهده است . ولی باید توجه داشت که حالب طبیعی معمولا به جهت آنکه قطر بسیار کمی داشته و دو جدار آن به صورت مجازی روی هم خوابیده اند ، در سونوگرافی دیده نمی شوند. سونوگرافی در بررسی دستگاه ادراری و اجزای آن بسیار پرکاربرد است ازقبیل بزرگ شدن کلیه ها به علت پس زدن ادرار ناشی از انسداد با سنگ یا دیگر توده ها ، بررسی تومورها ، کیست ها و آبسه های کلیه ، بررسی اندازه کلیه در بیمارانی که پیوند کلیه شده اند ، ارزیابی پروستات و مثانه و ... اشاره نمود .
در این سونوگرافی برای بررسی مثانه و مجاورات آن باید مثانه پر باشد . اما مثانه لبریز از ادرار ( به شدت پر ) به علت پس زدن ادرار به حالب ها و سیستم جمع کننده ادرار و لگنچه های کلیه ممکن است منجر به تشخیص اشتباه نیز گردد.
نکته: گاها ضرورت دارد که به عنوان مثال برای بررسی بزرگی پروستات مثانه در دو حالت یعنی هم پر و هم خالی مورد سونوگرافی قرارگیرد.
در واقع استفاده در اکوکاردیوگرافی ، که همچنین سونوگرافی قلب هم نامیده میشود برش دو بعدی از قلب به تصویر کشیده می شود و ابزارهای مدرن تصویر سه بعدی نیز تولید می کنند، اکوکاردیوگرام ها سرعت جریان خون و بافت قلب در نقاط خاص را با استفاده از پالس ها یا امواج پیوسته سونوگرافی داپلر ارزیابی می کنند.
متخصصان بهداشت و درمان عملکرد و وضعیت مناطق دریچه قلب، ناهنجاری های بین سمت چپ و راست قلب ، نارسایی دریچه ( نشت خون از دریچه ) ، همچنین درست کار کردن پمپ های قلب برای خارج کردن خون را بهتر ارزیابی می کنند.
بیضه ها ممکن است بنا به دلایلی متعددی تحت سونوگرافی قرار گیرند مانند واریکوسل ( گشادی و اتساع سیاهرگهای بیضه )، هیدروسل ( آب آوردن کیسه بیضه ) و بیضه های پایین نیامده ( بیضه هایی که پایین نیامده یا به داخل کانال کشاله ران و شکم کشیده شده اند )، ضربه های وارده به بیضه و پیچش بیضه ها و ... اشاره نمود. معمولاً در حین بررسی سونوگرافی واریکوسل از بیمار خواسته میشود تا نفس عمیق کشیده و آن را در سینه حبس کند تا وریدهای بیضه برجسته تر شده و راحتتر تحت بررسی قرار گیرند. به علاوه بیضه ها و کیسه بیضه در حالت ایستاده نیز تحت بررسی قرار میگیرند.
سونوگرافی از سینه اولین مرحله برای بررسی سینه ها می باشد که بر اساس آن انواع توده های موجود در سینه را مشاهده و بررسی کرد.
متاسفانه در عصر حاضر سرطان پستان شایع ترین سرطان میان زنان جهان است آمارها نشا ن داده اند که حدود یازده تا دوازده درصد احتمال ابتلا به سرطان پستان در زنان وجود دارد. افرادی که مشکوک به سرطان سینه هستند می توانند در مرحله اول با کمک سونوگرافی مورد بررسی قرار گیرند و بیوپسی پستان یکی دیگر از اقدامات لازم در زمان سرطان سینه است که سونوگرافی در انجام آن نقش بسیار مهی را دارد.
سونوگرافی از چشم اصولا میتواند اطلاعات بسیار دقیق و با ارزشی از کره چشم و فضای پشت چشم و محتویات آن به دست آورد.
برای سونوگرافی چشم به دو روش صورت میگیرد
در واقع با سونوگرافی از چشم میتوان به بررسی قطر چشم، وجود تومورهای داخل چشمی و پشت کره چشم، وضعیت عروقی چشم و... دست یافت.
ـ خانمها باید قبل از انجام این سونوگرافی از استفاده از هرگونه مواد آرایشی صورت و خصوصاً پلکها بپرهیزند.
ـ قبل از انجام آزمون، لنزهای تماسی را از چشم خود خارج نمائید.
ـ در حین آزمایش حتی المقدور از پلک زدن بپرهیزید.
غده تیروئید نیز مانند سایر غدد بدن می تواند دچار تومورهای توپر یا حفرات خالی ( کیست ) شود. معمولاً متخصص غدد مترشحه داخلی پس از معاینات اولیه و احیاناً انجام اسکن رادیو ایزتوپ ، سونوگرافی غده تیروئید را به دو منظور درخواست می کند :
تشخیص تومورهای توپر از کیست ها
تشخیص این مسئله که غده تیروئید فقط در گردن قرار دارد یا اینکه به داخل سینه و پشت جناغ کشیده شده است .
غیر از موارد ذکر شده سونوگرافی در بررسی بافت های نرم اندام ها و قسمت های غضروفی همچنین نیز کاربرد دارد. با این نوع سونوگرافی می توان بیماری های ذیل را تشخیص داد :
سونوگرافی داپلر برای بررسی جریان خون در داخل رگها مورد استفاده قرارمیگیرد . خونی که به دستگاه نزدیک می شود و خونی که از ان دور می شود به ترتیب با رنگ های قرمز و آبی در صفحه نمایشگر قابل دیدن است . این روش سونوگرافی برای بررسی و تشخیص تنگی های عروقی ، جداسازی از تومورهای بدخیم از خوش خیم ، توده های کم خون از پرخون ، انسداد و گرفتگی عروق اندام در افراد سیگاری و .... استفاده می شود .
در هنگام سونوگرافی داپلر با صدای حرکت خون سرخرگی و سیاهرگی که گاهی شبیه صدای جیغ وگریه است همراه می باشد و موجب هراس در بیمار میگردد از این صداها هراس پیدا نکنید زیرا ترس و اضطراب بی مورد بیمار ممکن است اختلال مختصری در نتایج سونوگرافی داپلر ایجاد نماید.
امروزه سونوگرافی ابزاری ارزشمند در تصویربرداری از رحم، تخمدانها و فضای لگن زنانه به حساب می آید. از جمله بیماریهای قابل بررسی توسط سونوگرافی میتوان به فیبروم و سایر توده های رحم، کیستهای طبیعی و غیرطبیعی تخمدانی که نیاز به پیگیری از طریق متخصص زنان و زایمان دارند، تومورهای تخمدان، عفونتهای لگن و بیماریهای سیستم ادراری اشاره نمود و اما لوله های رحمی که وظیفه انتقال تخمکها را از تخمدانها به رحم بر عهده دارند به جهت آنکه بسیار باریک هستند، در حالت عادی و طبیعی در سونوگرافی دیده نمیشوند.
اکثراً در این موارد سونوگرافی از روی شکم انجام میشود ولی در برخی از موارد که تشخیص آن برعهده متخصصین زنان یا پزشک معالج شما میباشد روش سونوگرافی داخل واژن مفیدتر و دقیقتر است. اگرچه سونوگرافی ارزش زیادی در تشخیص انواع سرطانهای رحم و تخمدان دارد اما تشخیص زودرس سرطانهای دستگاه تناسلی زنان خصوصاً سرطان دهانه رحم تنها با معاینه بالینی و انجام آزمایش سرطان دهانه رحم که نام دیگر آن پاپ اسمیر است امکانپذیر می باشد.
ماموگرافی و نحوه انجام ماموگرافی معاینه اشعه ایکس پستان است برای تشخیص بیماری سینه در خانم هایی که دچار مشکلات پستان هستند، از جمله توده، درد یا ترشح نوک سینه. این روش امکان تشخیص سرطانهای پستان، تومورهای خوش خیم و کیست را می دهد.
ماموگرافی نمی تواند ثابت کند که یک منطقه غیر طبیعی سرطان است، اما اگر به ظن قابل توجهی از سرطان منجر شود، بافت برای انجام بیوپسی برداشته می شود. ممکن است بافت توسط سوزن یا بیوپسی جراحی باز برداشته شود و تحت میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود آیا این سرطان است یا خیر.
ماموگرافی حدود ۳۰ سال است که مورد استفاده قرار می گیرد و در ۱۵ سال گذشته پیشرفت ها به شدت بهبود بخشیده است. امروزه تجهیزات اختصاصی که فقط برای اشعه X پستان مورد استفاده قرار می گیرند، مطالعاتی را تولید می کنند که از نظر کیفیت بسیار بالا اما با دوز پرتویی کم است. خطرات پرتوها ناچیز در نظر گرفته می شوند.
توسعه فناوری ماموگرافی دیجیتال امکان بهبود تصویربرداری از پستان را فراهم می کند، به ویژه برای زنان کمتر از ۵۰ سال، زنانی که دارای بافت متراکم پستان هستند و زنانی که پیش از یائسگی یا پری منوپوز هستند. ماموگرافی دیجیتال تصاویر الکترونیکی از سینه ها را فراهم می کند که می توانند با استفاده از فناوری رایانه، ذخیره شده در رایانه ها، و حتی به صورت الکترونیکی در مواقعی که دسترسی از راه دور به ماموگرافی لازم باشد، منتقل شوند. روش انجام یک ماموگرافی دیجیتال اساساً به همان روش ماموگرافی استاندارد انجام می شود.
ماموگرافی غربالگری، پرتونگاری از پستان است که برای تشخیص تغییرات پستان در زنانی که علامت یا علائمی از سرطان پستان ندارند، استفاده می شود. معمولاً شامل ۲ اشعه X از هر پستان است. با استفاده از ماموگرافی می توان توموری را که احساس نمی شود تشخیص داد.
ماموگرافی تشخیصی، پرتونگاری از پستان است که برای تشخیص تغییرات غیرمعمول پستان، مانند توده، درد، ضخامت یا ترشح نوک پستان یا تغییر اندازه یا شکل پستان استفاده می شود. از یک ماموگرافی تشخیصی نیز برای ارزیابی ناهنجاری ها تشخیص داده شده در یک ماموگرافی غربالگری استفاده می شود. این یک ابزار اساسی پزشکی است و فارغ از سن خانم، در تغییرات پستان مناسب است.
پرتوهای ایکس از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی نامرئی برای تولید تصاویری از بافت های داخلی، استخوان ها و اندام های موجود در فیلم استفاده می کنند. اشعه X استاندارد به دلایل بسیاری از جمله تشخیص تومور یا صدمات استخوانی انجام می شود.
اشعه ایکس با استفاده از اشعه خارجی برای تولید تصاویر از بدن، اندام های آن و سایر ساختارهای داخلی جهت اهداف تشخیصی ساخته می شود. پرتوهای ایکس از درون ساختارهای بدن بر روی صفحات مخصوص درمان ( مانند فیلم دوربین ) عبور می کند و یک تصویر از نوع " منفی " ساخته می شود ( هرچه ساختار آن محکم تر باشد، سفیدتر از آن در فیلم ظاهر می شود ).
بله، مردان هم دچار سرطان پستان میشوند اما نسبت میزان بروز این بیماری در مردان به خانم ها معمولا کمتر از یک به صد میباشد و به طور کلی بیماری نادری محسوب میشود.
میزان خطر در طول عمر برای مردان عادی ۰٫۱ درصد، در موتاسیون ژن BRCA 1 یک درصد و درموتاسیون ژن BRCA 2 شش درصد میباشد.
به طور کلی عوامل خطرساز برای سرطان پستان در مردان به طور کلی مشابه عوامل خطرساز در خانم ها می باشند.
همچنین میتوان از عوامل ژنتیک و فامیلی، مصرف استروژن، تستوسترون ویا فیناستراید، بیماری هایی مانند ارکیت(عفونت بیضه ها)، چاقی، بی تحرکی، رادیوتراپی و تماس با مواد شیمیایی مانند بنزین را نیز نام برد.
خیر زیرابه دلیل نادر بودن و شیوع بسیار پایین این بیماری توصیه ای برای غربالگری وجود ندارد.
حتی در مردان با تست ژنیتک مثبت ناقلین موتاسیون ژن( BRCA 1,2) هم توصیه مشخصی برای غربالگری وجود ندارد.
معمولا در مردان سرطان پستان در سنین بالا رخ میدهد. این بیماری به صورت توده ای سفت و بدون درد بروز می یابد که اغلب پشت ناحیه رنگی مرکزی پستان قرار گرفته است.
تشخیص این بیماری همانند روشی است که برای خانم ها انجام میگردد یعنی ماموگرافی و نمونه برداری.
برای درمان این بیماری از همان روشی استفاده می گردد که برای خان ها انجام میشود. روش درمان جراحی که شامل برداشتن کل بافت پستانی و نمونه برداری از غده لنفاوی نگهبان میشود. شیمی درمانی، پرتودرمانی و هورمون درمانی نیز با همان معیارها و به همان روش انجام میشود که در خانمها انجام میشود.
خیر بلکه در هر مرحله از سرطان پستان میزان خطر در آقایان و خانم ها به یک اندازه است.
سرطان پستان در مرد دلیل کافی برای انجام تست ژنتیک برای او است. در صورت مثبت شدن تست ژنتیک لازم خواهد شد فرزندان وی نیز از این بابت مورد بررسی قرار بگیرند. این موضوع به خصوص در دختران این فرد اهمیت پیدا میکند چرا که در فرزندان پسر حتی با وجود موتاسیون ژنی احتمال بروز سرطان بسیار پایین است اما دختران پرخطر محسوب خواهند شد.
در واقع به بزرگ شدن بافت پستانی در مردان ژنیکوماستی گفته میشود. در واقع بافت زمینه ای برای تشکیل پستان در مردان هم وجود دارد و در صورت رسیدن محرک های خاصی (مانند هورمون ها) بافت پستانی شروع به رشد می نماید.
در شرایط خاص ژنیکوماستی فیزیولوژیک یعنی ژنیکوماستی که بیماری محسوب نمیگردد:
عوامل زیادی میتوانند زمینه ساز بروز ژنیکوماستی گردند مانند :
بله، گاهی ژنیکوماستی یکطرفه است و این حالت به خصوص در ژنیکوماستی فیزیولوژیک که در زمان بلوغ ایجاد میشود شایع است.
خیرنمیتوان گفت این بیماری زمینه ساز سرطان پستان است، اما بعضی سرطان ها مانند سرطان ریه و سرطان بیضه ممکن است ژنیکوماستی ایجاد کنند و لازم است بیماران از این بابت بررسی شوند. بنابراین ژنیکوماستی نمیتواند خودش علت سرطان باشد بلکه ممکن است نتیجه سرطان باشد.
ژنیکوماستی معمولا با معاینه توسط پزشک تشخیص داده میشود، در زمان هایی که بافت پستانی حداقل به اندازه دو سانتی متر لمس گردد .در شرایطی که شکی در این رابطه وجود داشته باشد و یا مشکوک به سرطان پستان باشیم از روشهای تصویربرداری مانند ماموگرافی و سونوگرافی استفاده میشود. از MRI برای تشخیص مشکلات پستان مردان استفاده نمیشود.
زمانی که شک به احتمال توده سرطانی مطرح باشدنمونه برداری لازم میشود، اما معمولا برای تشخیص ژنیکوماستی نیازی به نمونه برداری نیست.
به غیر از شرح حال بیمار و معاینه دقیق، آزمایش خون از نظر وضعیت هورمون های تیرویید و هومونهای جنسی و کارکرد کلیه و کبد و گاهی سونوگرافی از بیضه ها ضروری است.
زمانی که ژنیکوماستی وقتی تازه ایجاد شده باشد معمولا با برطرف شدن عامل زمینه ای آن، اغلب به تدریج پسرفت می کند اما وقتی طول کشیده باشد(بیش از یک سال) بعید به نظر میرسد که پسرفت کند. در ژنیکوماستی فیزیولوِژیک و در مواردی که علت ژنیکوماستی شناخته شده و درمان شود، معمولا بیمار به مدت چند ماه تحت نظر گرفته میشود و ممکن است در این فاصله ژنیکوماستی بهبود یابد.
در این رابطه از تاموکسی فن استفاده شده و تا حدودی موثر گزارش شده است. این دارو به خصوص در ژنیکوماستی های دردناک برای کنترل درد با نتایج خوبی همراه بوده است.
تشخیص علت ایجاد ژنیکوماستی لازم است چرا که میتواند علامت بیماری مهمتری باشد. اما درمان ژنیکوماستی به خودی خود ضرورت نداشته و فقط وقتی درد ایجاد کند و یا بیمار از شکل ظاهری آن ناراضی باشد انجام میشود. بیماری که با ژنیکوماستی خود مشکلی ندارد اگر در بررسی ها هم مشکلی نداشته باشد نیاز به درمان نخواهد داشت.
به طور کلی از آنجا که ژنیکوماستی موجب افزایش خطر سرطان پستان نمی شود، پیگیری این بیماری ضرورتی ندارد.
در شرایطی که ژنیکوماستی دردناک باشد و یا بیمار از ظاهر آن ناراضی باشد نیاز به درمان خواهد داشت که بهترین درمان این بیماری جراحی است. اما بسیاری از بیماران نیاز به درمان نخواهند داشت.
روش های معمول جراحی برداشتن بافت پستانی از زیر پوست و لیپوساکشن می باشند.
لازم به ذکر است که در افراد چاق خطر عود سرطان پستان ۳۰ درصد بیشتر است و مرگ و میر ناشی از سرطان پستان نیز در افراد چاق ۵۰ درصد بیشتر از افراد معمولی است.
چاق به معنی BMI بالای ۳۰ می باشد. برای محاسبه BMI به این جا مراجعه کنید:
https://www.nhlbi.nih.gov/health/educational/lose_wt/BMI/bmi-m.htm
در اینجا ما ترجیح میدهیم وارد مباحث مذهبی نشویم، اما از نظر پزشکی این موضوع مورد مطالعه قرار نگرفته است به همین دلیل جواب مشخصی هم برای آن وجود ندارد.
افرادی که داروی تاموکسی فن مصرف میکنند در معرض خطر بروز لخته در رگهای خونی قرار میگیرند به همین دلیل در این افراد مصرف مایعات توصیه میشود و عدم مصرف مایعات به صورت طولانی، در زمان روزه داری، میتواند خطر را افزایش بدهد.
به نظر میرسد دراین گروه خاص به علت افزایش خطر لخته در رگها، روزه داری خطر داشته باشد و توصیه نمی گردد.